“Het blijft verwonderen: we hebben een corona- en energiecrisis gehad, de economie pruttelt al een jaar op een laag vuurtje, maar de werkloosheid en het aantal vacatures wijzen nog steeds op een zeer krappe arbeidsmarkt”, zegt Marieke Blom van ING. Volgens haar blijft de krappe arbeidsmarkt bedrijven parten spelen. “Migratie lijkt een logische oplossing, maar de krapte is daarmee niet weg.”

Blom, ING’s chief economist and global head of research, geeft hiervoor twee verklaringen: “Ten eerste zijn de overheid, zorg en onderwijs steeds meer een banenmotor: inmiddels wordt 25 procent van alle uren in die sectoren gewerkt. In 2019 was dit 23,5 procent, dus dit verklaart deels de krappe arbeidsmarkt. Ook het hoge ziekteverzuim speelt een rol. Vóór corona lag dit gemiddeld rond 4 procent, nu is dat 4,8 procent.” Bovendien zorgt de vergrijzing ervoor dat de arbeidsmarktkrapte op middellange termijn waarschijnlijk blijft aanhouden. “Door vergrijzing kunnen immers relatief steeds minder mensen werken, terwijl de arbeidsvraag in de zorg flink toeneemt.”

Migratie of meer technologie

Een werkgever ziet veel een duidelijke oplossing voor de krappe arbeidsmarkt: meer mensen aan het werk zetten en/of investeren in arbeidsbesparende technologie. “Maar dit zet voor de economie als geheel minder zoden aan de dijk dan je zou denken”, stelt Blom. “Meer arbeidsmigranten en vrouwen die voltijds werken vervullen wel vacatures bij het bedrijf waar ze aan de slag gaan, maar hun inkomen wordt elders – in de vorm van bestedingen bij bijvoorbeeld de kapper en het restaurant – weer omgezet in vraag naar personeel. De krapte gaat er dus niet volledig mee weg. Dat hebben we de laatste jaren, met veel migratie, aan den lijve ondervonden.”

Met het investeren in technologie – machines en computers die het werk kunnen doen – wordt het aantal vacatures teruggebracht. Maar deze maatregel lost de krapte op de arbeidsmarkt op z’n gunstigst gedeeltelijk op. Blom: “Productiever werken leidt tot winst, investeringen en loonstijgingen en dus ook tot vraag elders in de economie. Ook dat houdt de arbeidsmarkt krapper dan gedacht.”

Oplossingen voor de krappe arbeidsmarkt?

Hoe kan dit probleem dan wel worden opgelost? Blom ziet wel mogelijkheden: “Er zijn twee kanalen: de markt en de overheid. De krappe arbeidsmarkt zal de loondruk hoger houden. Sommige bedrijven kunnen die kosten doorberekenen, omdat er alsnog voldoende vraag is. Andere bedrijven zullen ervoor kiezen om een deel van het werk in het buitenland te laten doen of leggen het af tegen buitenlandse concurrenten. Tot slot worden sommige dingen gewoon te duur, de markt wordt dan kleiner. Zo wordt een deel van de krapte op de arbeidsmarkt geleidelijk opgelost.”

Naast de markt zal de overheid een bepalende rol spelen, aldus Blom. Dat draait om politieke besluiten voor bijvoorbeeld de begroting. “Als er veel geld is voor de publieke sector, zoals de laatste jaren, is de concurrentie op de arbeidsmarkt groter. Dit vraagt in principe om hogere belastingen. Daardoor hebben mensen een lager besteedbaar inkomen en zal de vraag bij bedrijven verminderen. Een dergelijke stap hebben we de laatste jaren niet zien gebeuren, maar kan in de toekomst wel een keuze zijn.” 

Ook de door de politiek bepaalde randvoorwaarden – zoals milieubeleid, vergunningen en infrastructuur – hebben invloed. “Hoe aantrekkelijker die randvoorwaarden zijn, hoe meer sectoren hier kunnen overleven, wat meer arbeidsvraag betekent.”

Wat wil de politiek?

“Het onstuimige politieke landschap maakt het er voor bedrijven niet voorspelbaarder op”, concludeert Blom. “Voor een bedrijf zijn de voorkeursopties helder: als er meer migranten zijn blijft de arbeidsmarkt misschien toch krap, maar bedrijven hebben dan wel meer ruimte om te ondernemen. Ook een kleinere overheid biedt meer ruimte voor bedrijven. Maar de politiek kan minder migratie, meer vrije tijd of meer publieke diensten belangrijker speerpunten vinden. De druk om te zorgen voor voldoende banen is in de huidige situatie sterk afgenomen, dus wordt de vraag welk werk politici willen.”