Is het waar dat steeds meer mensen blijven doorwerken nadat ze de AOW-leeftijd hebben bereikt? En waarom werken sommige senioren eigenlijk langer door? Seniorenorganisatie KBO-PCOB liet onderzoeksbureau Regioplan een onderzoek uitvoeren. Het blijkt dat het van belang is dat er voldoende aandacht en beleid voor de bevordering van de arbeidsparticipatie van AOW-gerechtigden is. Maar doorwerken moet geen moetje worden.

In de afgelopen tien jaar is het aandeel 65-plussers dat deelneemt aan de arbeidsmarkt gestegen. In de leeftijdsgroep van 65-75 jaar nam in 2023 ruim 17 procent deel aan de arbeidsmarkt, terwijl dat in 2013 nog 10 procent was. Onder 75-plussers nam de arbeidsparticipatie toe van 1,8 procent in 2013 naar 2,9 procent in 2023.

Op basis van nadere bestudering van de beschikbare cijfers komt Regioplan echter tot de conclusie dat het vooral de jonge senioren onder de AOW-gerechtigde leeftijd zijn, die actief zijn gebleven op de arbeidsmarkt. Voor zover er meer AOW’ers werken, komt dat met name doordat er als gevolg van de vergrijzing simpelweg meer AOW-gerechtigden zijn en niet zozeer omdat tegenwoordig een hoger percentage AOW’ers doorwerkt.

Onder degenen die wél langer doorwerken, zijn relatief veel mensen met een lagere opleiding en/of met een laag pensioen. De doorwerkers doet dit doorgaans niet in voltijdbanen. Vaak gaat het om minder dan twaalf uur per week. Een groot deel van de werkende AOW-gerechtigden is werkzaam als zelfstandige.

Waarom werkt een AOW’er door?

Gepensioneerden die actief blijven op de arbeidsmarkt, hebben daarvoor verschillende motieven. Sommigen van hen hebben het geld hard nodig; voor hen is het niet vanzelfsprekend dat zij financieel rondkomen. Zo werkt één op de tien AOW-gerechtigde huishoudens met schulden door na de AOW. Maar er is ook een groep senioren die heel andere beweegredenen heeft. Bij hen is het te doen om werkplezier, een leuke werkinhoud, om sociale aspecten, persoonlijke interesses en bijdragen aan de maatschappij.

Vanuit maatschappelijk oogpunt worden een grotere levenstevredenheid en het bijdragen aan vermindering van tekorten op de arbeidsmarkt genoemd als voordelen van langer doorwerken. Daar staat tegenover dat mensen die uit financiële noodzaak doorwerken, dit vaak zullen doen onder minder gunstige en mogelijk ongezonde omstandigheden. Daarnaast bestaat er een risico dat er een tweedeling ontstaat tussen mensen die het zich financieel wél, en mensen die het zich financieel niet kunnen veroorloven om te stoppen met werken.

Onbenutte capaciteit en ervaring

Er zijn aanwijzingen dat ongeveer de helft van de hoogopgeleide gepensioneerden mogelijk belangstelling heeft om weer aan het werk te gaan, en bijna één op de drie laagopgeleiden. Uit ander onderzoek blijkt dat ongeveer een op de vier mensen in de prepensioenleeftijd plannen heeft om door te werken, terwijl slechts ongeveer een kwart van hen dit ook daadwerkelijk gaat doen. Als ook de overige driekwart van de mensen met plannen om langer door te werken, dit zou doen, zouden er 148.500 potentiële arbeidskrachten bij komen. Zelfs als zij gemiddeld maar twaalf uur per week werken, gaat het nog altijd om bijna 45.000 fte’s. Dit rekenvoorbeeld illustreert de onbenutte capaciteit en ervaring onder gepensioneerden die belangstelling hebben om door te werken.

Pikken gepensioneerden arbeidsplaatsen in?

Een mogelijk nadelig gevolg van langer doorwerken door AOW-gerechtigden is dat zij arbeidsplaatsen bezet houden waardoor het voor andere groepen lastig is om aan het werk te komen. Er bestaat vrees voor verdringing van oudere werknemer tot aan de pensioengerechtigde leeftijd. Toen minister Van Gennip (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) onder het motto ´Sommige werknemers zijn niet te stoppen´ een campagne startte om werkgevers te stimuleren om meer gepensioneerden in dienst te nemen, noemde het CNV dit in september 2023 ‘desastreus’ en ‘funest’ voor werknemers tussen 55 en 65 jaar, omdat gepensioneerde werknemers 25 procent goedkoper zijn dan werknemers tussen de 55 en 65 jaar. 

Volgens onderzoeksbureau Regioplan geven de resultaten van wetenschappelijk onderzoek echter weinig aanleiding om te denken dat er sprake is van verdringing. Zo blijken werkgevers die kunnen kiezen tussen twee sollicitanten, bijna altijd de jongere sollicitant te kiezen, ook al brengt de oudere sollicitant veel relevante ervaring mee. Nederlandse werkgevers geven daarnaast aan dat ouderen doorgaans een ander takenpakket uitvoeren.

Ander beleid

Regioplan sluit het onderzoeksrapport af met een aantal suggesties voor beleidsopties voor het overheidsbeleid met betrekking tot langer doorwerken van AOW-gerechtigden. Zo helpt een betere informatievoorziening werknemers en werkgevers om beter op de hoogte te geraken van de kansen en mogelijkheden voor langer doorwerken. Er is echter ook aandacht nodig voor de mogelijke gezondheidsrisico’s van langer doorwerken, met name voor de kwetsbare groepen. Laagopgeleide ouderen werken namelijk vaker door onder minder gunstige werkomstandigheden en voelen minder levensgeluk vergeleken met doorwerkende hoger opgeleiden.

Niet omdat het niet anders kan

Het onderzoek van Regioplan sterkt KBO-PCOB naar eigen zeggen in de overtuiging dat de koppeling van de AOW aan de ontwikkeling van het wettelijk minimumloon onverkort moet blijven voortbestaan. De koopkracht van de AOW moet van een dusdanig niveau zijn dat mensen hier redelijkerwijs fatsoenlijk van kunnen leven. “Ook met AOW moet je kunnen blijven meedoen in de samenleving; daarnaast is het wenselijk dat werkenden aanvullend pensioen opbouwen. Doorwerken mag geen financiële noodzaak zijn. Voor ouderen die het leuk vinden om nog een betaalde baan te hebben of die met plezier een centje willen bijverdienen, moet dat óók mogelijk zijn. Dat is prettig voor de senioren om wie het gaat, en goed voor de samenleving. Hoewel de overheid al stappen heeft gezet en het ministerie van SZW bezig is om werk te maken van de zgn. ‘Seniorenkansenvisie’, blijft het zaak om het makkelijker te maken voor mensen die graag langer willen doorwerken.”