“Een ceo, bestuurder of manager die wil overleven, kan beter maar zo min mogelijk risico nemen: hij of zij kan maar beter pamperen, begripvol zijn en veel ruimte geven; dat is vaak het idee. Maar wanneer iedereen continu voorzichtig en terughoudend is, confrontaties uit de weg gaat en geen kritische feedback durft te geven, ontstaat er een lamgeslagen club met een onveilig werkklimaat. Niemand weet waar hij of zij aan toe is.” Dit zegt leiderschapsexpert Charlotte van Asseldonk over het voorkomen of doorbreken van een angstcultuur binnen een bedrijf.

Van Asseldonk reageert hiermee op de recente voorbeelden in de media van ‘foute’ leiders. “Daardoor ligt leiderschap onder een vergrootglas. Ook bij organisaties waar sprake is van goed leiderschap leidt dat tot voorzichtigheid. Uit angst om iets verkeerds te doen of te zeggen, gaan leiders elk risico uit de weg.”

Risico zorgt voor veiligheid

Dat lijkt een logische reactie, maar het heeft het omgekeerde effect, zegt Van Asseldonk, eveneens eigenaar van de TalentenLeider. “Door op eieren te lopen zorgt een leidinggevende juist voor een onveilige cultuur. Wat veel beter werkt, is het nemen van risico. Leiders die een cultuur nastreven waarin het nemen van risico’s – het aanspreken van anderen, het aangaan van experimenten, het durven toegeven van fouten – de norm is, zorgen voor veiligheid.”

“Met andere woorden”, vervolgt de expert: “Leidinggevenden die een gezond werkklimaat nastreven, moeten er niet voor terugschrikken om duidelijke opdrachten en doelen te geven, medewerkers aan te spreken en te beoordelen en heel helder te zijn over verwachtingen. Daar zijn ze voor aangenomen.”

‘Leiderschapswissel is niet genoeg’

Wanneer er sprake is van echt ‘bullebakleiderschap’ of grensoverschrijdend gedrag – zoals omschreven in het rapport van de commissie-Van Rijn – dan is ontslag een goed idee, stelt Van Asseldonk. “Maar een leiderschapswissel is dus niet genoeg.”

Een goede eerste stap naar een veilige cultuur is volgens Van Asseldonk om met elkaar te bespreken waarom voorzichtigheid een logische reactie is op de ontstane cultuur. “Pas als je dat gedrag doorziet, is veranderen mogelijk.”